Het bos is van ons allemaal. We hebben allemaal de behoefte aan recreatie, aan het vernieuwen van onze energie en het ontladen van de spanning uit het dagelijks leven. En waar kan dat beter dan in het bos? Talloze studies tonen immers aan dat slechts een afbeelding van een bos al voldoende is om ons te doen ontspannen en ook forest bathing is tegenwoordig erg populair aan het worden.
Ook ik was afgelopen week in het bos voor ontspanning. Vanaf de hoogzit bestudeerde ik door mijn verrekijker een reegeit met een reekalf, die tegen de achtergrond van oranje en gele herfstkleuren stonden te eten in het prachtige herfstlicht, terwijl ik wachtte op de wilde varkens. Ineens werd de rust verbroken door luid geroep. “Booooooris. Kom! Kom maar jongen! Boooooris!” De reeën keken het even aan, maar sloegen toen plotsklaps op de vlucht. Vanuit het niks klonk er een explosie van gejank en geblaf en een jonge ree schoot door het bos, gevolgd door Boris de hond, die de ree op de hielen zat. Er werd nog lang op hem geroepen, tot hij waarschijnlijk weer terug was bij het baasje. Hopelijk was de jonge ree zonder verwondingen ontkomen.
Ree aangevallen door loslopende hond (Foto door Ruurd-Jelle van der Leij via @boswachtertim in BN de Stem, 02-04-17).1
Een uur later zag ik ineens een blauwe flits tussen de bomen. Een ijsvogeltje wellicht? Nee hoor, een mountainbiker die een reewissel (een vast pad dat reeën gebruiken als ze zich verplaatsen) gebruikte als mountainbikeroute en nu doodleuk door mijn schootsveld fietste, en dat op privéterrein nota bene! Toen ik op hem riep om van zijn overtreding op de hoogte te stellen, deed hij net of hij me niet hoorde, maar trapte toch net even iets sneller door.
Tijdens de Covid-19 pandemie veranderden de bossen spontaan in een soort openluchtpretparken. Mensen trokken massaal de bossen in, vaak met loslopende honden. Meermaals zag ik coronapuppy’s en andere honden de reeën en hazen opjagen door het struikgewas. Als ik dan goedbedoeld mensen vroeg of ze hun hond wilden vasthouden omdat er jonge reeën in de bramen lagen, dan kreeg ik meestal een lompe of ronduit vijandige reactie. “Waar bemoei jij je mee?!”, of “Dat is toch fijn voor de hond, lekker achter de hertjes aan!” Mijn verhaal over de reeën die extreem gestrest raken en geen tijd hebben om rustig te kunnen herkauwen was vaak, maar gelukkig niet altijd, aan dovemansoren gericht. Om nog maar te zwijgen over de toename van zwerfafval in het bos tijden deze vreemde tijden.
Prachtig, maar weerloos! Bekend waarschuwingsbordje van vereniging Het Ree.2
Zo kan ik nog even doorgaan over geocachers die tijdens een drijfjacht door de drift lopen of mensen die complete kastanjebomen leegplunderen midden in het bos, maar mijn punt lijkt me duidelijk. Natuurbeleving is belangrijk en iedereen mag natuurlijk gebruik maken van het bos, maar er zijn ook regels en die zijn er niet voor niks. Ook wij jagers dienen ons aan een veelvoud aan geschreven en ongeschreven regels te houden in het bos. We zetten ons samen met boswachters, jachtopzichters en natuurbeheerders in voor deugdelijk natuurbeheer en voorlichting en onderlinge dialoog met recreanten spelen daarbij een belangrijke rol. Blijft op de paden en mountainbikeroutes, hou de hond aan de lijn en geniet vooral van de rust. Misschien kunt u dan ook nog wat dieren spotten!
Het bos is niet van ons allemaal, maar het is er voor ons allemaal, zolang we ons maar bewust aanpassen aan de wilde dieren die er wonen. Ook zij hebben behoefte aan hun rust en het opladen van hun batterij. Laten we elkaar daar dan ook op kunnen aanspreken zonder dat we onze opgebouwde spanning op elkaar moeten ontladen in onnodige scheldpartijen en boze gesprekken.
Het is weer november. De bossen tooien zich in hun mooiste kleuren en de jagers trekken de wouden in. Rond 3 november zijn er weer overal in de katholieke sfeer Hubertusvieringen. Drie november, de naamdag van de heilige Hubertus van Luik, zou mijns inziens in de agenda van iedere jager moeten staan. Hij is immers ‘onze’ patroonheilige. Als katholiek en als jager heb ik Hubertus hoog in het vaandel staan en ik verzamel ook Hubertus-gerelateerde voorwerpen. Maar wat maakt deze Hubertus nu zo belangrijk voor de jager?
Sint Hubertus staat, zoals de meeste heiligen, bekend om zijn legende. Die verhaalt over de Merovingische edelman Huibrecht die na de dood van zijn vrouw Floribanne zijn heil zoekt in reclusie in de donkere wouden van de Ardennen, waar hij leeft van de jacht. Geslagen door het leven trekt hij ook op Goede vrijdag (andere bronnen noemen eerste kerstdag), de sterfdag van Christus, het woud in om te jagen. Hij komt een groot hert tegen en wanneer hij op het punt staat het dier te doden, verschijnt er een lichtend kruis tussen de geweistangen van het hert. Hij hoort een stem die hem gebied af te zien van het wereldlijke jagersleven en zich aan te sluiten bij Lambertus van Maastricht om een vroom leven te gaan leiden. Vanaf nu eert hij de schepper door het geschapene te eren.
Wilhelm Carl Räuber, Visioen van de heilige Hubertus (1892), schilderij in mijn werkkamer.
De legende van het hert beheerst de iconografie rond de heilige, al is deze legende al eerder bekend bij de heilige Eustachius, een Romeinse krijgsheer die rond het jaar 118 de marteldood zou zijn gestorven en die zich had bekeerd tot het christendom nadat hij het hert met het lichtend kruis in het gewei tegenkwam. Vermoedelijk gaat deze legende nog verder terug, naar één van de voorchristelijke jachtgoden. Pas later, vermoedelijk in de late middeleeuwen, wordt de legende van het hert onherroepelijk met Hubertus verbonden. Legende of niet, Hubertus van Luik heeft echt bestaan. Er zijn verschillende hagiografieën (heiligenlevens) over hem geschreven, waarin hij vooral optreed als discipel van Lambertus en later als diens opvolger en bisschop van Luik.1 Hij wordt vooral gekenmerkt door zijn gave tot het genezen van hondsdolheid door het gebruik van de zogenaamde ‘Hubertussleutel’, waarmee beetwonden worden dichtgeschroeid, alsook door het eten van gezegend Hubertusbrood. Hubert Hendriks heeft overigens een mooi modern heiligenleven over Hubertus samengesteld in zijn boek ‘Hubertus, zijn leven ten tijde van de Merovingen‘, een aanrader voor de geïnteresseerde lezer.2
De historische figuur Hubertus werd geboren in het jaar 655 in Toulouse als zoon van de hertog van Aquitanië en groeide op en diende aan het hof van Parijs en Metz en hij werd een vertrouweling van Pepijn van Herstal. Hij trouwde met Floribanne, een dochter van Dagobert van Leuven en kreeg met haar een zoon, Floribert(us). Na haar dood ging Hubertus in de leer bij Lambertus van Maastricht. De broer van Hubertus, Odo, heerste in zijn plaats over Aquitanië. Hubertus bezocht paus Sergius I in Rome en volgde bij terugkomst in Maastricht Lambertus op, die in zijn afwezigheid was vermoord. Hubertus verplaatste de bisschopszetel uiteindelijk naar Luik en stierf op 30 mei 727 op vermoedelijk 72-jarige leeftijd in Fura, vermoedelijk een leengoed of landgoed in de huidige Voerstreek.
Hij werd in 744 heilig verklaard en op 30 september (toevallig mijn verjaardag) 825 werden zijn stoffelijke overblijfselen overgebracht naar het dorpje Andage in de Ardennen, tegenwoordig Saint Hubert. Wie daar rond 3 november naartoe gaat kan getuige zijn van een grootse Hubertusviering waarin een koor van de Trompes de Chasse, de Franse jachthoorns, de jagers toezingt vanaf de trappen van de basiliek waarin het graf van Hubertus ligt.3 Uiteraard heb ik de pelgrimage naar Saint Hubert zelf al eens gemaakt om te bidden bij het graf van Sint Hubertus. Het praalgraf dat in de basiliek staat is leeg, het gebeente van de heilige is verdwenen tijdens de Franse Revolutie en is niet meer teruggevonden. Toch blijven het graf en de basiliek een mooi bedevaartsoord jagers.
Graf van de heilige Hubertus in de basiliek van Saint Hubert(2018).
In menig jagershuis is wel een verwijzing naar Hubertus terug te vinden. Ik heb bijvoorbeeld een kopie van het schilderij ‘Visioen van de heilige Hubertus’ van Wilhelm Carl Räuber in mijn werkkamer hangen en ik draag op jacht altijd een Hubertusmedaillon ter bescherming. Die bescherming roepen we ook over ons af bij het eten van het gezegende Hubertusbrood, dat op Hubertusvieringen voor mens en dier wordt uitgedeeld. Op veel van die vieringen worden ook honden, roofvogels en andere jachtdieren gezegend en in het verleden werden op sommige Hubertusvieringen ook de geweren gezegend, wat tegenwoordig begrijpelijkerwijs niet meer zo snel gebeurt. Dieren worden speciaal vereerd tijdens de Hubertusviering als onderdelen van de goddelijke schepping waar wij als mens zorg voor horen te dragen. Daar ligt de ware betekenis van de Hubertuslegende dan ook.
In de legende vertelt de stem van God Hubertus te stoppen met jagen. Het lijkt daarmee nogal vreemd dat juist deze heilige de schutspatroon van de jagers is. Maar juist de roep tot inkeer is hier zo belangrijk. Zoals Hubertus tot inkeer komt vanuit het wereldlijke leven, zo dient de jager tot inkeer te komen en zich bewust te worden van de manier waarop hij of zij leeft en jaagt. Zoals Hubertus compassie voelt voor het hert, zo voelt de jager compassie voor de dieren. Zoals Hubertus zich dienstbaar opstelt naar de mens, zo stelt de jager zich dienstbaar op naar medemens, dier en omgeving. En zoals Hubertus de boodschap van het christendom verspreid, zo verspreiden de jagers de weidelijke boodschap van het bewuste jagerswerk. Rond 1695 werd de ridderorde van Sint Hubertus, nu de Internationale orde van Sint Hubertus opgericht met als credo: “DeumDiligite animalia diligentes“, ofwel “Eer de schepper door zijn schepselen te eren.”4 Dit credo vat de boodschap van de heilige Hubertus vattend samen.
Beeld van de heilige Hubertus in de St. Hubertuskapel te Born.
De wouden worden steeds warmer, het wild schaarser, de recreatiedruk groter. Het fysieke en sociale klimaat veranderen snel. Mensen komen steeds makkelijker met elkaar in conflict, maar ook met hun leefwereld en de planten en dieren die erin leven. Dat maakt de boodschap van Hubertus erg actueel en des te belangrijker. Hubertus is daarmee een moderne heilige, die ons maant om zorgvuldig met onze aarde en het leven erop om te springen, vooral in deze tijden van overbevolking en de milieu- en klimaatcrises in een steeds meer verbitterde samenleving. Hij kan daarmee wellicht zelfs worden gezien als een soort ‘klimaatheilige’ bij uitstek. “Leef bewust, wees tolerant en draag actief zorg voor de levende wereld”, lijkt Hubertus ons ook tijdens de huidige Hubertusvieringen weer toe te roepen. Laat ons als jagers dan ook zorg dragen voor het mysterie achter alle levende dingen. Ik wens u, mocht u een Hubertusviering gaan bezoeken, van harte een sfeervolle en betekenisvolle viering toe. Ook wanneer u geen jager bent, de boodschap is immers gericht aan ieder die hem hoort.
